Uit: ‘Hoogbegaafd, wat betekent dat?’, uitg. Vereniging Mensa Nederland, 1993

Hoofdstuk 13

De sleutelrol van emoties

© Karel Jurgens 1993

Levensproblemen heeft ieder mens van tijd tot tijd. Als hoogbegaafde wordt je in dit opzicht niet gespaard; integendeel, soms lijkt het hele leven uit problemen te bestaan. Objectief gezien is dat natuurlijk niet zo, maar je zou toch wel eens willen weten waar dat gevoel vandaan komt. Een visie daarop werd gepresenteerd door Carol L. Patrick, Ph.D, klinisch psychologe uit Ohio. Zij onderscheidt een tweetal manieren waarop begaafde mensen met hun emoties omgaan en schetst de gevolgen daarvan voor hun relaties met de omgeving.

Samenleven met gevoelige mensen

Intellectueel begaafde, creatieve en getalenteerde mensen worden (gelukkig) steeds beter herkend, aldus Patrick. Nu wordt het tijd om ze ook te helpen bij het leren omgaan met hun gevoeligheid.
Termen als ‘overexitability’ en ‘hypersensitive’ duiden er op dat mensen met een sterk gevoelsbewustzijn serieuze problemen kunnen hebben in het omgaan met de werkelijkheid. Deze mensen zijn gevoelig voor wat er zowel psychisch, emotioneel als fysiologisch in henzelf gebeurt. Ze hebben de neiging alle informatie met een emotionele lading uit hun omgeving in zich op te nemen. Deze ‘emotionele’ gevoeligheid uit zich vaak in buitengewone zorg en bezorgdheid voor andere mensen en dieren. Wanneer iemand een grote emotionele betrokkenheid ervaart zonder dat die gevoelens beantwoord worden door de omgeving, kan dat leiden tot gevoelens van verdriet, verwarring of depressie, tot een identiteitscrisis of de neiging om zich terug te trekken. Zulke mensen worden door anderen vaak beschouwd als labiel, of te weinig in staat hun emoties onder controle te houden, als overgevoelig, onvolwassen of niet wetende om te gaan met de werkelijkheid. Anderen reageren door alle emotionele betrokkenheid te ontkennen, en komen over als koud en onverschillig. Vanzelfsprekend houden beide extremen gevaren in. Zowel mensen die hun emotionaliteit ontkennen als degenen die zich erin verliezen besteden veel van hun energie aan het omgaan met hun emoties.
In de omgang met anderen voelen emotioneel gevoelige mensen zich vaak zeer onbehaaglijk en zijn ze zeer ontevreden over zichzelf. Ook hier valt een tweetal verschillende reacties te onderscheiden. Aan de ene kant zijn er de mensen die zich verantwoordelijk voelen voor alle problemen in hun omgeving; zij hebben kennelijk het gevoel dat ze op de één of andere manier moeten bijdragen aan de oplossing van de wereldproblemen. Patrick gebruikt hiervoor de term ‘internalizers’. Aan de andere kant zijn er de ‘externalizers’, mensen die overkomen als onverschillig, zich niets gelegen laten liggen aan normen, waarden, regels en beperkingen en die niet aan de verwachtingen van anderen willen voldoen. Deze mensen hebben hun gevoelspijn als het ware tegen hun omgeving gericht. In het algemeen zijn de ‘internalizers’ geneigd om te veranderen: ‘externalizers’ daarentegen willen slechts dat de omgeving de dingen net zo ziet als zijzelf, zodat het leven voor hen een stuk eenvoudiger wordt. Zij willen niet leren omgaan met hun gevoelens, om er niet aan te worden herinnerd.
Hoewel emotionele gevoeligheid vaak al duidelijk zichtbaar is op jonge leeftijd, is dat doorgaans geen reden voor bezorgdheid tot het moment dat een kind in de puberteit komt. Het opspelen van de hormonen en de conflicten bij het verkrijgen van onafhankelijkheid en zeggenschap zijn aanleiding tot een sterkere expressie van emoties. Bovendien worden begaafde jongeren vaak plotseling en ruw geconfronteerd met het verschil tussen hun eigen waarden, moraal, geloof, en logica en die van anderen in hun omgeving. Ze ervaren dit verschil als een bedreiging voor henzelf, die ze proberen af te wenden door te vluchten in een gevoel van hopeloosheid of door te proberen hun emoties onder controle te krijgen met logica en wilskracht.

Handreikingen

Sommige mensen proberen begaafde jongeren te helpen door ze te adviseren “hun verstand te gebruiken”, te dreigen of op een andere manier te beïnvloeden. Helaas leiden juist dergelijke reacties vaak tot de onbehaaglijke gevoelens waar veel begaafde mensen onder gebukt gaan, en dat geldt zowel voor de ‘internalizers’ als voor de ‘externalizers’. Vooral bij de laatsten ontstaan vaak ernstige conflicten met enorme frustraties voor alle betrokken partijen als gevolg.
Carol Patrick veronderstelt dat hulpverleners beide groepen emotioneel gevoelige mensen op een overeenkomstige manier tegemoet kunnen treden. Zowel logisch probleemoplossend werken als invoelen zijn van belang, zij het in verschillende verhoudingen. ‘Internalizers’ vragen een sterk empathische, invoelende houding, ‘externalizers’ worden beter geholpen met logica. Essentieel is het om de wijze waarop iemand met je wil communiceren niet te doorbreken. Laat ieder in zijn waarde!