Uit: ‘Hoogbegaafd, wat betekent dat?’, uitg. Vereniging Mensa Nederland, 1993

Hoofdstuk 4

Leer jezelf waarderen

© Karel Jurgens 1993

Een benadering die aansluit bij de humanistische visie van Dr. Kuo werd voorgesteld door Dale D. Bülla, schooladviseur en beroepsverteller uit Texas. Dankzij zijn tweede beroep was dit één van de leukere sessies om bij te wonen.

Bülla stelt dat er nogal wat eigenschappen zijn die het onwaarschijnlijk maken dat bepaalde hoogbegaafde kinderen geselecteerd worden voor verrijkingsprogramma's. Vaak presteren ze niet goed doordat de leerstof te weinig of verkeerde eisen aan ze stelt. Verder zijn hun emotionele behoeften anders dan die van leeftijdsgenoten en verloopt hun ontwikkeling anders. In de hogere klassen van het voortgezet onderwijs wordt verwacht dat leerlingen zelfstandig en zelf-gemotiveerd studeren. Dit kan heel moeilijk zijn voor hoogbegaafde leerlingen die op dat moment worstelen met belangrijke levensvragen. Hun twijfels over zichzelf en over de wereld om hen heen maken dat ze op dat moment niet aan de verwachtingen van hun omgeving kunnen voldoen. Een ander probleem voor hoogbegaafde kinderen is dat van het omgaan met hun vaardigheden. In de woorden van Dale Bülla: “Dat je intelligent bent garandeert niet dat je ook in staat bent het te gebruiken.” Speciale begeleiding lijkt hier zeer gewenst.
Ook algemene opvoedingsperikelen spelen een rol: “Op je achttiende heb je 18.000 keer gehoord dat je iets niet goed gedaan hebt, en maar een paar honderd keer dat je iets wèl goed gedaan hebt!” Bülla pleit voor een positieve benadering, vergelijkbaar met de sfeer van acceptatie van de humanisten. Hij ontwikkelde hiervoor een aantal ideeën, die hij heeft toegepast in zijn tijd als onderwijzer.
“Mensen zeggen te weinig goede dingen over zichzelf;” aldus Bülla, “daarom leer ik ze om ‘I-statements’ te maken.” M.a.w. je mag best eens over jezelf zeggen dat je een goed stuk werk hebt geleverd. Een idee in een idee is om deze ‘I-statements’ op te geven als schrijfoefening.
Een ander idee is Bülla's ‘What's up box’, een manier om kinderen hun mening te laten zeggen over het onderwijs, de school etc. Leerlingen kunnen hun complimenten, bezwaren en kritiek kwijt op formuliertjes die ze, al dan niet ondertekend, in een speciale doos kunnen doen. Aan het begin van elke dag worden deze opmerkingen klassikaal besproken. Bülla's ervaring was dat hier in het begin vooral kritiek mee loskomt, maar dat de leerlingen later leren verantwoordelijkheid voor de gang van zaken in de klas te nemen, ondermeer door voorstellen voor verbeteringen te doen.
Enigszins hiermee vergelijkbaar is de ‘Human Support Award’ een prijs die kinderen aan elkaar geven voor iets dat de ander in hun ogen goed gedaan heeft. Het doel hiervan is te leren positieve aandacht te geven en te ontvangen.
Huiswerk is meestal niet populair. Om de motivatie hoog te houden voerde Bülla het ‘Homework Voucher’ in (afb. 1 hieronder). Wanneer een leerling zijn werk opmerkelijk goed gedaan heeft verdient hij daarmee een voucher dat hij mag inleveren als het een keer niet wil. Het huiswerk hoeft dan die keer dus niet te worden gemaakt.
Al zijn de ideeën van Bülla niet speciaal ontwikkeld voor hoogbegaafden, ook zij kunnen er veel mee doen. Ze krijgen de mogelijkheid hun kritische zin positief te gebruiken en leren anderen, en vooral zichzelf meer te waarderen. Dat is beslist geen luxe, want veel hoogbegaafden branden zichzelf tot de grond toe af, of zoals Bülla het zegt: “De begaafdste kinderen lopen het grootste risico.”