De andere kant van de medaille

© Karel Jurgens 1993

In november 1990 was de Amerikaanse psychologe Nancy Alvarado op uitnodiging van Mensa in Nederland om mee te werken aan een studiedag over sociale en emotionele ontwikkeling van hoogbegaafden. Haar treffende beschrijving van de voor- en nadelen van hoogbegaafd zijn raakte velen van ons in het hart. Met haar goede raad dat je de minder leuke kanten van je persoonlijkheid onder ogen moet zien om van de leuke kanten te kunnen genieten, gaf zij een richting aan waarin kansen voor ontwikkeling en meer levensgeluk te vinden zouden zijn.
De lezing van Nancy Alvarado was de opmaat voor deelname van Mensa aan het congres Talent for the Future. Het verslag van haar lezing is daarom de best denkbare inleiding voor dit boek:

“Ik vergelijk hoogbegaafdheid graag met de twee kanten van een medaille. Aan de ene kant zitten alle positieve eigenschappen, alle voordelen van hoogbegaafd zijn: goed zijn in spelletjes, in het oplossen van puzzels, het goed kunnen doen in een baan, een brede interesse hebben en het leven fascinerend vinden. Aan de andere kant van de medaille zitten hele verzamelingen problemen. Meestal willen we maar één kant van de medaille zien en negeren we de andere.
Ook in schoolprojecten wordt meestal eenzijdig aandacht gegeven aan de positieve kanten van hoogbegaafdheid. Aandacht voor de negatieve kanten is echter nodig om zicht te krijgen op de achtergrond van de problemen die hoogbegaafde kinderen ondanks de extra inspanningen van de school en de ouders kunnen ervaren. Dit is niet alleen nodig om de kans op succes te vergroten, maar ook omdat de kinderen zelf niet veel kans hebben om gelukkig te worden wanneer zij hun capaciteiten niet kunnen benutten.
Eén van de belangrijkste opgaven in het leven is voor hoogbegaafden het vinden van manieren om al hun eigenschappen te gebruiken en een zelfbeeld op te bouwen als hoogbegaafde. Velen groeien op in situaties waarin ze niet mogen laten zien hoe ze werkelijk zijn. Hun gedrag stuit op weerstanden of wordt veroordeeld, terwijl het -voor hoogbegaafden- normaal gedrag is. Zij leren dat bepaalde delen van hun karakter niet acceptabel zijn. Deze delen worden verborgen of verdrongen. Dat leidt tot problemen die we meestal aantreffen onder één van de volgende noemers:

zwak gevoel van eigenwaarde
onderpresteren
eenzaamheid en isolement
verkeerd gerichte energie
perfectionisme en negativiteit
emotionele overgevoeligheid.

Willen deze hoogbegaafden echter succes hebben in het leven en bereiken wat zij werkelijk willen zijn, dan zullen zij de eigenschappen die zij verdrongen hebben weer in hun persoonlijkheid moeten integreren.

Zelfkennis

Pas als je weet dat je intelligenter bent dan anderen kun je begrijpen dat de problemen die je hebt in de omgang met anderen kunnen liggen aan oorzaken als een verschillende woordenschat en het hebben van abstractere ideeën, die vertaald moeten worden willen andere mensen ze kunnen begrijpen. Je moet inzien dat andere mensen niet jouw extreme drang en betrokkenheid bij de dingen hebben en dat je dat niet persoonlijk moet opvatten.
Een beter begrip van je eigen hoogbegaafdheid leidt tot een betere communicatie en meer bevredigende relaties met anderen, of die nu hoogbegaafd zijn of niet. Het draagt bij aan het oplossen van de problemen die samengaan met hoogbegaafdheid. Het leidt tot betere beslissingen met betrekking tot de opvoeding van kinderen. Het maakt dat je een beter voorbeeld voor je kinderen kunt zijn: door te laten zien hoe leren een onderdeel kan zijn van het leven, hoe een positieve instelling te behouden, hoe perfectionisme te voorkomen en niet te veel nadruk te leggen op prestaties. Tenslotte is een juist zelfbeeld een voorwaarde voor zelfacceptatie en zelfwaardering. Pas als je jezelf helemaal hebt geaccepteerd kun je de wereld zonder angst tegemoet treden.

Verkeerde etiketten

Eén van de belangrijkste redenen waarom hoogbegaafden zich hun begaafdheid niet altijd realiseren is het bestaan van verkeerde ideeën over wat hoogbegaafdheid is. Bij veel hoogbegaafde kinderen in de eerste klassen van de basisschool wordt hun afwijkende gedrag aan de verkeerde oorzaken toegeschreven. Soms worden ze hyperactief genoemd, soms emotioneel gestoord, soms onrijp, soms achterlijk. Wordt zo'n kind op dat moment niet herkend als hoogbegaafd, dan is er een grote kans dat het zijn hele leven verder moet met het verkeerde etiket.
Een tweede reden is dat hoogbegaafden streven naar een innerlijk ideaal. Zij vormen een idee van wat de beste manier is om iets te doen, en daar vergelijken ze zichzelf mee. Bij die vergelijking komen ze tot de conclusie dat ze nog op veel punten tekortschieten. Ze realiseren zich niet dat het onmogelijk is om te voldoen aan het beeld dat ze in gedachten zien. Mensen met een gemiddelde intelligentie daarentegen, vergelijken zichzelf als regel met anderen en zijn tevreden als ze het minstens net zo goed doen.
De derde reden is dat er in de media vaak een onjuist beeld van hoogbegaafdheid wordt gegeven. Het gaat dan bijvoorbeeld over kinderen die op hun twaalfde naar de universiteit gaan of er worden voorbeelden gegeven van grote beroemdheden. Dit zijn geen eerlijke vergelijkingen.
Vaak is het zó moeilijk om anders te zijn dan anderen dat het makkelijker lijkt om je begaafdheid simpelweg te ontkennen. Dit is een vierde reden waarom hoogbegaafde volwassenen niet weten dat ze begaafd zijn. Maar ook al doe je je best om je begaafdheid te verbergen, je wordt toch nooit hetzelfde als de anderen.”

Alleen in een klimaat waarin hoogbegaafdheid geaccepteerd en gewaardeerd wordt, met inbegrip van alle minder mooie kanten ervan, kunnen hoogbegaafde mensen evenwichtig opgroeien - aldus zou je de ideeën van Nancy Alvarado kunnen samenvatten. Tijdens het congres Talent for the Future werden vele ervaringen en onderzoeken gepresenteerd die hierop aansluiten en er een wetenschappelijke onderbouwing aan geven. Het is de opdracht van dit boek om ze onder de aandacht te brengen van allen die met hoogbegaafdheid te maken hebben.

Inhoudsopgave Volgende